تغذیه با شیر مادر رمز سلامتی مادر و شیرخوار

نام‌گذاری اول آگوست به‌عنوان روز جهانی شیر مادر، بر اهمیت تغذیه نوزادان با شیر مادر تاکید دارد و هدف از این امرتشویق مادران به انجام این مهم است. سازمان جهانی بهداشت همواره توصیه می کند همه افراد جامعه مادران را به شیردهی تشویق کنند.

شیر ابتدایی مادر، کمی زردرنگ بوده و آغوز –کلستروم نامیده می‌شود. شروع مصرف شیر مادر برای نوزاد در واقع به عنوان  اولین واکسیناسیون محسوب می‌شود. شیر مادر حاوی تمام مواد مورد نیاز بدن نوزاد است و باید در اولین ساعت تولد، نوزاد از شیر مادر تغذیه شود. یکی از موفقیتهای مراقبین سلامت در دهه های اخیر تاکید بر مصرف آغوز است که در سلامتی نوزاد نقش به سزایی دارد. مصرف شیر مادر مستقلا در مقابل میکروبها و ویروسهای دیگر هم اثر پیش گیری از بیماریزایی دارد. علاوه بر این تغذیه با شیر مادر برای رشد جسمی و عصبی نوزاد ضروری است. تمامی مطالعات انجام شده در سطح جهان اثرات مفید تغذیه با شیر مادر را نشان میدهد.

تغذیه انحصاری با شیر مادر تا 6 ماهگی ضامن سلامت و رشد جسمی و عصبی نوزاد می باشد. پس از شش ماهگی نیز شیر مادر باید همراه با تغذیه تکمیلی، تا دوسالگی ادامه یابد. مطالعات متعدد اثرات ایمنی بخش مهم شیر مادر را در شیرخوارانی که طول مدت تغذیه با شیر مادر در آنها بیشتر بوده است نشان میدهد. شاید بتوان گفت که در 6 ماهه اول مواد مغذی شیر مادر اهمیت خود را نشان میدهد و پس از آن خواص ایمنی بخش محتویات شیر مادر بیشتر نمایان می باشد.

***برخی ازمزیت های شیر مادر برای نوزاد:

-تغذیه با شیر مادر اسهال و بیماری های عفونت تنفسی را در نوزاد کاهش می دهد. بیماریهای گوارشی و بروز آسم و آلرژی در شیرمادر خواران بسیار کمتر است. عفونت گوش میانی و عفونت دستگاه ادراری در شیر مادر خواران بسیار کمتر است.

-شیر مادر به دلیل ترکیبات ضد التهابی، سیستم ایمنی بدن نوزاد را تقویت کرده و از بروز بیماری های خود ایمنی جلوگیری می کند. افزایش طول مدت تغذیه با شیر مادر بر اثرات ایمنی بخش آن بر بدن نوزاد می افزاید.

- تغذیه با شیر مادر احتمال بروز علائم کمبود ویتامین A در کودک را کاهش می‌دهد. این ویتامین نه تنها در رشد و تکامل بینایی دخالت دارد بلکه در جلوگیری از عفونتهای تنفسی نیز نقش با اهمیتی بازی می‌کند.

- تغذیه با شیر مادر از بروز سندروم ناگهانی مرگ شیر خوار می کاهد.

-مهمترین نگرانی در مورد نوزادانی که پیش از موعد متولد می شوند، رشد نکردن کامل مغز و سیستم عصبی  است. یک مطالعه نشان می دهد میزان بافت مغز و سطح قشری مغز نوزادان زودرسی که با شیر مادر تغذیه می شوند، بیشتر از نوزادان زودرسی است که تغذیه ای غیر از شیر مادر دارند. شیر مادر حاوی ترکیباتی است که به تکامل مغز کمک می کند.

- تغذیه با شیر مادر سبب بهبود توانایی های شناختی و افزایش بهره هوشی، تعادل باکتری های روده و بهبود سیستم گوارشی کودک می شود.

- شیر مادر به کاهش اثرات مخرب آلودگی هوا بر روی نوزاد کمک می کند. یک مطالعه نشان می دهد که تغذیه با شیر مادر تاثیر ذرات ریز و دی اکسید نیتروژن در نوزاد را کاهش می دهد. اثرات آلودگی هوا بر نوزادان بسیار خطرناک است و تغذیه با شیر مادر  از این اثرات مخرب که مهمترین آنها بر رشد ذهنی نوزاد می کاهد . سیستم اعصاب مرکزی نوزاد فاقد مکانیسم سم زدایی قوی است؛ بنابراین شیر مادر یک راه حل  مهم است.

-تغذیه با شیر مادر خطر چاقی و اضافه وزن در نوجوانی و بزرگسالی را در کودکان کاهش می دهد.

دردهای کولیکی (قولنجهای کودکی) از شکایات شایع در کودکان هستند، این دردها در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند به نحو محسوسی کمتر است.

***برخی از مزیت های شیردهی برای مادر:

-شیردهی احتمال سرطان سینه و تخمدان را در مادر کاهش می دهد و افسردگی پس از زایمان در مادرانی که فرزندان خود را شیر می دهند، کمتر دیده می شود.

-مکیدن نوزاد باعث ترشح هورمونهای هیپوفیز خلفی به مقدار کافی می‌گردد. از اینرو رحم بزودی و بخوبی جمع شده و از خونریزیهای بی‌مورد جلوگیری می‌گردد.

-مطالعات نشان داده اند شیردهی با کاهش شکستگی استخوان ران در دوران یائسگی مرتبط بوده است که این بر خلاف تصور عمومی است که شیردهی به پوکی استخوان می انجامد.

- احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در زنانی که دیابت بارداری داشته اند تا هفت برابر بیشتر است. پژوهش نشان می دهد شیردهی حداقل به مدت دو ماه، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در مادرانی که دیابت بارداری داشته اند، 35 تا 57 درصد کاهش می دهد. به علاوه مادرانی که شیرخوارشان را با شیر خود تغذیه می کنند بهتر میتوانند به کنترل وزن مناسب پس از زایمان دست یابند و راحت تر اضافه وزنی که در دوران بارداری به دست آورده اند از دست خواهند داد. همین کنترل وزن از بروز بیماریهایی مانند دیابت نوع 2 می کاهد.

بهتر است تمامی مادران با علامتهای گرسنگی شیرخوارشان آشنا باشند.

علائم اولیه گرسنگی:
– شیرخوار سر خود را به طرف صدای مادر چرخانیده و دهانش را باز می کند
– دست هایش را به صورت حرکات نامنظم تکان می دهد

–لباس یا ملافه را می خورد و زبانش را تکان می دهد
– مچ دست هایش را به طرف دهان می برد
– شروع به نق زدن می کند.
علائم دیررس گرسنگی:
– شیرخوار ابرو و پیشانی اش را در هم می کشد
– دهانش را کاملا باز کرده و سرش را با عصبانیت به این طرف و آن طرف می برد
– بازوهایش را خم کرده و پاهایش را شبیه به حرکات دوچرخه زدن تکان می دهد

– با دست های مشت شده، دهانش را جستجو می کند
– نهایتاً شروع به گریه می کند

به علت کوچک بودن حجم معده در نوزادان و شیرخواران، هضم بهتر و جذب شریعتر شیر مادر، کوتاه بودن زمان تقریبی تخلیه معده و بعضی علل دیگر، شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، نیاز به تغذیه مکرر داشته و زودتر گرسنه می شوند و برخلاف باورهای غلط رایج این حالت ها ربطی به کم بودن شیر مادر ندارد. لذا شیرخواران به دلیل زودتر گرسنه شدن، با ظهور علائم اولیه گرسنگی، باید مکرراً از سینه مادر تغذیه شوند. لازم به ذکر است که گریه آخرین علامت گرسنگی است. گذاشتن شیرخوار پس از گریه کردن، به علت اینکه شیرخوار انرژی زیادی صرف گریه کردن کرده و لذا مکیدن خوبی ندارد سبب کاهش دریافت شیر می شود، لذا مجدداً تأکید می شود که با ظهور اولین علائم گرسنگی تغذیه شیرخوار با شیر مادر باید شروع شود. 

یکی از مهمترین سوالات مادران اینست که آیا حجم شیرم کافی است یا خیر. در پاسخ به این سوال باید گفت چنانچه وزن گیری شیرخوار مناسب است پس حجم شیرمادر کافی است.

مادر در دوران شیردهی به آرامش و حمایت زیادی نیاز دارد. حمایت همسر از جمله نکات اساسی در تداوم شیردهی است. برای آنکه مادر بتواند دوره شیردهی موفقی داشته باشد به خواب کافی و آرامش نیازمند است که همکاری همه اعضای خانواده را می طلبد.

تغذیه مادر در دوران شیردهی

به طور کلی مادر شیرده به حدود 500 کالری انرژی مازاد بر نیاز بدنش احتیاج دارد. به عنوان مثال اگر نیاز انرژی مادر پیش از بارداری 2500 کالری در روز بوده است، در شیردهی این نیاز به 3000 کالری افزایش می یابد.  در کنار این مقدار، 500 کالری نیز از چربی های ذخیره شده در دوران بارداری  مصرف می شود. این موارد باعث می شود که اگر مادر براساس مقادیر توصیه شده برای این دوران غذا مصرف کند به مرور زمان هر ماه نیم کیلو کاهش وزن داشته باشد تا بدین ترتیب هم نیازهای بدن تامین شده وهم چاقی دوران بارداری رفع گردد.

تغذیه سالم در دوران شیردهی به سلامت مادر و نوزاد کمک می کند. چربی های دریافتی توسط مادر به راحتی در شیر مادر وارد شده و چربی های دریافتی شیرخوار انعکاسی از چربی های دریافتی مادر است. لذا نوع چربی دریافتی در دوران شیردهی بسیار مهم است. انواعی از اسیدهای چرب غیراشباع در غدد پستان ساخته نمی شوند. از جمله این چربی ها می توان  DHA را نام برد که  به رشد مغز کودک، چشم و سیستم عصبی او کمک می کند. بنابراین لازم است که مادر شیرده آن ها را از طریق غذا (مصرف ماهی) دریافت کند. ماهی های چرب مانند ماهی آزاد، سالمون و خال خالی و ساردین منابع غنی از DHA هستند.

در ارتباط با مصرف پروتئین ها، نیاز مادر شیرده به پروتئین حدود 15 گرم افزایش می یابد. از این رو نیاز پروتئینی برابر با 65-70 گرم در روز خواهد بود. این میزان پروتئین را می توان با مصرف 180 تا 300 گرم انواع گوشت های سفید و قرمز و حبوبات و تخم مرغ، یا 3 لیوان شیر،  و یا 1 عدد تخم مرغ تامین کرد. استفاده از حبوباتی مانند ماش و عدس که نفخ کمتری دارد در این دوران توصیه می شود.

توجه به تامین نیاز ویتامین واملاح مادر و نوزاد نیز بسیار حائز اهمیت است. از جمله مهمتری املاح در این دوران آهن و کلسیم می باشند.  به مادران شیردهی که دچار کم خونی می باشن توصیه می شود که مصرف گوشت قرمز را فراموش نکنند. در موارد کم خونی شدید نیز مصرف مکمل فروسولفات توصیه می شود.  علاوه براین به منظور تامین کلسیم مادر باید روزانه 3 تا 4 لیوان شیر کم چرب دریافت کند. همینطور توصیه می شود که مادر شیرده مصرف سبزیجات برگ سبز مثل انواع سبزی خوردن و کاهو و کرفس، کلم، اسفناج ، جعفری را فراموش نکند.

مادران باید به دریافت آب و مایعات کافی در این دوران نیز توجه کنند تا بدین ترتیب آب از دست رفته بدن در اثر شیردهی جبران شود. به طور کلی روزانه نوشیدن 6 تا 8 لیوان آب توصیه می شود.  ازجمله مایعات دیگری که می تواند به تامین آب بدن کمک کنند می توان به آب میوه ها اشاره کرد. اگر چه که به منظور پیشگیری از یبوست و دریافت فیبر کافی توصیه به مصرف میوه کامل ارجح می باشد. دریافت ویتامینهای گروه ب در دوران شیردهی اهمیت زیادی دارد و به رفع خستگی مادر و سلامت سیستم عصبی نوزاد کمکمی نماید.

بطور کلی یک رژیم غذایی سالم و متنوع و متعادل که در آن استفاده از تمام گروههای غذایی لحاظ شده باشد به سلامت مادر و شیرخوار کمک می نماید.

 

دکتر لیلا آزادبخت – حدیث مظفری