رعایت نکات ایمنی در آزمایشگاه برای حفظ امنیت و سلامتی دانشجویان و همکاران اهمیت زیادی دارد. اگر چه رعایت این نکات به تنهایی متضمن سلامتی افراد نیست اما از احتمال بروز خطر در زمان حوادث گوناگون تا اندازه زیادی می‌کاهد.

نکاتی که قبل از شروع انجام آزمایش باید به آنها توجه داشت:

1- قبل از انجام هر آزمایش موضوع  آزمایش را مطالعه نمایید.

2- استفاده ازوسایل حفاظت فردی PPE)Personal protective equipment( : شامل

• روپوش آزمایشگاهی

پوشیدن روپوش آزمایشگاهی به هنگام کار در آزمایشگاه باعث می‌شود که بدن و بازوها در معرض مواد شیمیایی و آلودگی‌ها قرار نگیرند و از آن‌ها محافظت شود. علاوه ‌برآن پوشیدن روپوش آزمایشگاهی باعث می‌شود که لباس فرد تمیز مانده و آلودگی را به خود جذب نکند. توجه داشته باشید که برای محافظت بهتر، حتما باید دکمه‌های روپوش آزمایشگاهی را ببندید.

• دستکش ایمنی

به دست ‌کردن دستکش به هنگام کار با مواد شیمیایی و یا نمونه‌های آلوده، باعث می‌شود تا از دست‌ها محافظت به عمل آید. دستکش‌ها انواع مختلفی دارند که باید با توجه به نیاز خود از آن‌ها استفاده نمایید. در واقع انتخاب صحیح نوع دستکش بر اساس نوع کار، یکی دیگر از نکات ایمنی در آزمایشگاه محسوب می‌شود. دقت نمایید که تماس مواد شیمیایی با پوست فقط از طریق ریختن آن مواد بر روی پوست نیست. بخار و ذرات ناشی از مواد پودری هم میتواند بر روی پوست بنشیند. بنابراین حتی به هنگام وزن کردن مواد شیمیایی پودری و .. نیز دستکش به دست داشته باشید. ( دستکش‌ها یکبار مصرف هستند و هرگز نباید مجدد از آن‌ها استفاده کرد).

• عینک‌ ایمنی

استفاده از عینک ایمنی در هر شرایطی لازم است؛ زیرا همیشه خطر پاشیدن مایعات و مواد شیمیایی در چشم وجود دارد.همچنین عدم استفاده از لنز در آزمایشگاه بسیار اهمیت دارد؛ زیرا عینک های آزمایشگاهی از پاشیدن مایعات به درون چشم جلوگیری کرده، اما از چشم در مقابل بخارات ناشی از مواد سمی محافظت نمی‌کنند. و این بخارات می‌توانند رطوبت چشم را به خود جذب نمایند. از این رو برای برداشتن لنز ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد.

• ماسک ایمنی

بعضی از مواد شیمیایی فرار بوده و بخار آن‌ها می‌تواند به انسان صدمه وارد کند. همچنین برخی از روش‌ها و فعالیت‌های آزمایشگاهی می‌توانند بخار محرک سمی و مواد آلوده‌ کننده ایجاد کنند. بنابراین حفاظت از دستگاه تنفسی توسط ماسک‌های مخصوص در اینگونه شرایط ضرورت پیدا می‌کند.

3- در آزمایشگاه از کفش های بسته و مقاوم استفاده کنید، تا در صورت ریختن مواد شیمیایی روی پا، صدمه ای به پوست و پا وارد نیاید. همچنین نباید در این محیط از کفش های پاشنه بلند و صندل و یا دمپایی استفاده نمود. پوشیدن دمپایی، صندل، کفش‌های جلو باز و کفش‌های پاشنه بلند در آزمایشگاه ممنوع است.

4- در آزمایشگاه از پوشیدن لباس‌های آویزان و گشاد اجتناب کنید. زیرا ممکن است در حالی که شما مشغول به کار با چراغ بونزن و یا تجهیزات مشابهی هستید، آتش بگیرد و باعث صدمه به شما شود.

5- در حد امکان از به دست کردن ساعت، جواهرات و انگشتر در محیط آزمایشگاه خودداری کنید. زیرا ممکن است با جذب بخارهای شیمیایی، موجب بروز خارش و التهاب پوست شود.

6- قبل از شروع هر آزمایش وسایل مورد نیاز را آماده کرده و روش صحیح استفاده از آنها را یاد گرفته و مرور نمایید هرگز از وسایل معیوب و شکسته استفاده نکنید. استفاده از این وسایل می تواند منجر به بروز خطرات جدی شود.

7- قبل از کار با مواد شیمیایی، ابتدا با خواص آنها آشنا شده، خطرات آنها را شناسایی نموده و روش مقابله با این خطرات را فراگیرید.

8- خطرات احتمالی روش انجام آزمایش و تجهیزات آزمایشگاهی را نیز شناسایی نموده و روشهای مناسب مقابله با آنها را بیاموزید.

9- محل چشم شور، دوش اضطراری وکپسول های آتش نشانی را شناسایی و روش استفاده از آنها را بیاموزید.

10- با علائم و هشدارهای ایمنی آشنا شوید.

11- مسیرهای تردد در آزمایشگاه را خالی از اشیای مزاحم نگهدارید.

12- وسایل مورد نیاز آزمایش را بطور مناسب و بی خطر روی میزقرار داده و تجهیزات و مواد غیر لازم را از روی میز جمع آوری کنید.

نکاتی که در حین انجام آزمایش باید به آنها توجه داشت:

1- در حین انجام آزمایش برای مشاهده واکنش صورت خود را مستقیم بالای ظرف یا دستگاه قرار ندهید .هنگام گرم کردن ظرف یا لوله آزمایش دهانه آنرا سمت خود یا دیگری نگیرید.

2- رعایت دقت و احتیاط در کار با وسایل و مواد شیمیایی از نکات بسیار ضروری است. سعی کنید دست شما به مواد شیمیایی آلوده نشود .

3- هرگز با دهان اقدام به مکش مواد شیمیایی و یا دیگر مواد نکنید. این کار خطر زیادی به همراه دارد. حتی درصورتی‌که این مواد وارد دهان شما نشوند، بخار سمی آن‌ها وارد ریه‌ی شما خواهد شد. برای برداشتن محلولهای شیمیایی از پیپت های با سرپوش لاستیکی (پوار) استفاده کنید.

4- در محیط کار آزمایشگاه، از خوردن، آشامیدن، سیگار کشیدن، جویدن آدامس و یا حتی خوردن دارو اجتناب کنید.

5- هرگز آزمایش در حال اجرا را بدون مراقبت رها نکنید در صورت نیاز اجباری به ترک محل یا در مورد آزمایشهای نیازمند به زمان طولانی، حتما توضیحاتی شامل نام آزمایش، نام آزمایشگر، تلفن تماس، مواد در حال واکنش و احتیاطات لازم را در محل آزمایش در دسترس قرار دهید.

6- اگر در حال انجام پروژه آزمایشگاهی و یا پایان نامه هستید از انجام آزمایش در ساعات خلوت روز آزمایش اجتناب کنید تا درصورت نیاز بتوانید ازکمک سایر افراد استفاده نمایید. همچنین بهتر است آزمایشها را زودتر شروع کنید تا قبل از ساعات انتهایی روز خاتمه یابد.

7- مواد و محلول های ازمایشگاهی باید در ظروف مناسب و دارای درپوش محکم نگهداری شوند تا ضمن جلوگیری از آلودگی هوای آزمایشگاه، از آلودگی نمونه ها با مواد خارجی جلوگیری شود.

8- مواد مورد استفاده را فقط به میزان مصرف در روی میزها نگهداری و بقیه را در محل مناسب انبار نمایید.

9- هیچگاه مواد شیمیایی را مزه و یا استنشاق نکنید.

10-  با دست خود دهان و یا چشمان خود را لمس نکنید.

11- هنگام شستشوی ظروف و وسایل شیشه ای، ابتدا شیر آب را باز نموده و منتظر یکنواخت شدن جریان آب و ثابت شدن فشار آن شوید و سپس وسایل مورد شستشو را در مسیر جریان آب قرار دهید تا از رها شدن وسایل از دست (در اثر فشار ناگهانی آب) و شکستن آنها جلوگیری شود.

12- در صورت ریختن مواد شیمیایی بر روی روپوش شما، سریعا روپوش را درآورید تا این مواد با پوست شما تماس پیدا نکند.

13- مواد و محلولهای خطرناک و آلاینده محیط زیست را در فاضلاب یا سطل زباله خالی نکنید. این مواد و محلول ها باید جمع آوری و بطریق مقتضی دفع گردند.

14- از راه رفتن بی مورد در آزمایشگاه اجتناب کنید.

15-از گوش دادن به رادیو , موسیقی و سایر دستگاه های صوتی در آزمایشگاه خودداری کنید. زیرا ممکن است باعث غفلت شما از محیط اطراف شده و یا نتوانید به درستی توضیحات مسئول آزمایشگاه را بشنوید.

16- موادی نظیر اسیدها ، فلزات فعال مثل سدیم ، گازها و مواد سمی را در صورت لزوم به اندازه مورد نیاز و با کمال احتیاط مصرف کنید.

17- قبل از برداشتن ظرف محتوی ماده شیمیایی برچسب مشخصات و تاریخ تهیه آنرا بخوانید و همیشه مقدار ماده را متناسب با مصرف انتخاب کنید. به علائم هشدار دهنده درج شده روی برچسب ماده شیمیایی دقت کنید.

18- ضمن انجام آزمایش کلیه پدیده ها و تغییرات را باید با دقت زیر نظر داشته و نتایج حاصله را دور از حدث و گمان گزارش کنید.

19- هیچگاه مواد اضافی را به ظرف اصلی برنگردانید. پس از برداشتن ماده مورد احتیاج ظرف را در جای خود قرار دهید.

20- پس از اتمام هر آزمایش لوازم مورد استفاده را تمیز بشوئید و هر یک را در جای مخصوص خود قرار دهید.

21- پس از خاتمه هر آزمایش کمی صبر کنید تا چناچه ابزار و وسایل کار شما دراثر حرارت گرم شده اند بتدریج سرد شوند در صورتیکه دستگاه با منبع آب یا برق ارتباط دارد، ارتباط آنرا با منبع اصلی قطع کنید.

22- از انجام شوخی در آزمایشگاه اجتناب کنید.

23-پسماندهای تیز و برنده را در سیفتی‌باکس‌ها دفع نمایید.

24- پایان هر روز مدت زمان 10 دقیقه قبل از خروج را به نظافت اختصاص دهید. میز کار را نظافت نمایید. کلیه ظروف مورد استفاده را پس از اتمام کار شسته و خشک نمایید.

25-در صورتی که بیش از یک روز از ظروف شیشه ای، وسایل و دستگاه ها استفاده نمی نمایید  آن را درجای مناسب خود قرار دهید تا میزکار و فضای آزمایشگاه اشغال نشود و از طرفی دانشجویان دیگر نیز بتوانند از آن ها استفاده نمایند.

26-دستها را قبل از ترک آزمایشگاه کاملاً بشویید.

27-در صورتى که  دانشجو بر اثر عدم رعایت ضوابط ایمنى، بى دقتى، استفاده نادرست یا بدون اجازه و آموزش لازم از ابزار موجود در آزمایشگاهها، آسیبى به خود یا دیگران واردکند، یا به تجهیزات آزمایشگاه خسارتى برساند، مسؤولیت آن به عهده دانشجو خواهد بود و دانشکده در این زمینه مسئولیتى ندارد.

28-در صورت ریختن و پخش شدن مواد شیمیایی خطرناک  به صورت عمدی و یا سهوی در محیط آزمایشگاه دانشجو موظف است موضوع را به سرعت به اطلاع کارشناس آزمایشگاه برساند.

29-برنامه ریزى فعالیت به گونه اى انجام خواهد شد که در ساعات ادارى  کار به اتمام برسد.

30- دانشجو موظف است مسؤولیت پیامدهاى همه فعالیتهاى خود را در آزمایشگاه به عهده بگیرد.

نکات ایمنی در مورد رقیق کردن اسیدها

1- ظروف فلزی را نباید برای رقیق کردن مورد استفاده قرار داد.

2- در عمل بایستی همیشه اسید را در آب ریخته ، نه آب را در اسید زیرا اگر آب روی اسید ریخته شود تولید حرارت نموده که با ایجاد حباب های هوا ذرات اسید را شدیداً به اطراف پخش می کند.

3- پس از رقیق کردن باید مدتی بگذرد تا اسید بتدریج سرد شود سپس از آن استفاده نمود.

4- در موقع اضافه نمودن اسید غلیظ به آب سعی شود اسید را با پیپت برداشت و در موقع تخلیه در آب به جداره داخلی ظرف خالی کرد و سپس با هم زن شیشه ای آنرا مخلوط نموده ودر صورت لزوم در ظرف یخ سرد نمایید.

5- وسایل مناسب وکافی برای شستشو موجود باشد تا چناچه اگر بدن یا لباس افراد به اینگونه مایعات آلوده شد فوراً شستشو داده شود.

6- مقدار کافی داروی شستشو چشم باید همیشه در محل مناسب و با برچسب مشخص موجود باشد.

7- اگر خطر پخش شدن و ترشحات اسید در میان باشد باید لباسهای عایق اسید، عینک ، کلاه عایق اسید ، پوتین ، دستکش لاستیکی فراهم باشد.

8- ظروف محتوی اسیدها بخصوص اسید سولفوریک نبایستی در معرض تابش نور آفتاب قرار گیرد. آنها را در شیشه های کدر و دور ازآفتاب قرار دهید.

9- هنگام نقل و انتقال ظروف اسید قبل از حمل اینگونه ظروف بایستی سرپوش ظرف را کمی شل کرد و پس از تخلیه فشار آن درب آنرا محکم بست.

نکات ایمنی هنگام ریختن مواد شیمیایی

در صورتی که هنگام کار با مواد شیمیایی باعث ریختن آن ها شدید بهتر است بدانید که این مواد خطرناک هستند و ممکن است باعث مسمومیت، سوختگی یا حتی مرگ شوند. در این صورت هر چه سریعتر باید اقدامات و نکات ایمنی در آزمایشگاه را انجام دهید.

1-مسئول آزمایشگاه را مطلع کنید تا به شما در انجام نکات ایمنی هنگام چنین اتفاقاتی کمک نماید.

2-در صورتی که مواد شیمیایی روی لباستان ریخت با احتیاط آن را خارج کنید و قسمتی از پوستتان که با مواد شیمیایی آلوده شده است را با مقدار زیادی آب بشویید. در صورت نیاز دوش اضطراری بگیرید. و سر و بدن و صورت خود را با دقت بشویید.

3-اگر لباس شما با مقدار زیادی از مواد شیمیایی آلوده شده است با لباس آلوده به ماده شیمیایی زیر دوش اضطراری بروید و هم زمان که آب جریان دارد لباس را خارج کنید.

4-در صورت ریختن مواد شیمیایی روی میز، صندلی و … باید سریعتر پاک شوند. می توانید از “سدیم بی کربنات” و “استیک اسید رقیق” به عنوان خنثی کننده اسیدها و بازها استفاده کنید. اسید ها و بازها را قبل از تمیز کردن خنثی نمایید.

5-توجه داشته باشید که فلزهای سنگین مثل سرب مواد بسیار خطرناکی هستند و بدن شما قادر به دفع آنها نیست پس در صورت ریخته شدن این فلزات مثل سرب حتما مسئول آزمایشگاه را مطلع نموده وبه پزشک مراجعه نمایید.